Mensen hebben de onbedwingbare neiging om te ordenen. De Karakterstructuren van Reich zijn geen uitzondering. De oorspronkelijke 5 karakterstructuren werden ontwikkeld door Wilhelm Reich in de jaren 30. Hij zag een verband tussen de lichaamsbouw en de problematiek van zijn cliënten. Dit verband heeft hij verder uitgewerkt en zo zijn de Karakterstructuren ontstaan. Allerlei mensen hebben hierop voortgeborduurd en dit heeft uiteindelijk geleidt tot het boek en bijbehorende opleiding ‘de Maskermaker’ van Wibe Veenbaas en zijn opleidingsinstituut Phoenix. Ook ik ben hier opgeleid.

De Maskermaker

In dit boek worden de Karakterstructuren ook wel maskers genoemd en is de oorspronkelijke focus op lichaamsbouw een beetje losgelaten en worden de karakterstructuren gekoppeld aan de ontwikkelingsfasen van onze vroege kindertijd. Afhankelijk van in welke periode van je jeugd je de meeste uitdagingen tegenkwam, ontwikkel je het ene masker meer dan het andere.
Omdat je nooit geheel ‘ongeschonden’ door deze fasen komt, is het dus ook niet zo dat je één van de karakterstructuren hebt of bent. Je herkent ze waarschijnlijk allemaal in meer of mindere mate. Ik zelf ken de eerste vier maskers goed en de laatste twee minder. Zo heeft iedereen een mix van alle zes de karakterstructuren.

Hieronder geef ik een korte samenvatting van de zes maskers, hun oorsprong en de klus die ze te klaren hebben. Ter verheldering geef ik ook voorbeelden van karakters uit films of boeken. Ik heb hier ook een uitgebereider e-book over geschreven, die kan je hier downloaden.

De Schizoïde Karakterstructuur

Mensen met dit masker zijn vaak vrijgevochten creatievelingen, dromers, superspirituele maar ook die-hard wetenschappers. Het zijn mensen die ook contact hebben met een wereld waar de gemiddelde mens geen weet van heeft. Mensen die overstijgend kunnen denken en fantastisch kunnen observeren.

Het is ook het masker van vertrekken, van dissociatie. Als je te dichtbij komt, en dat is al snel, verdwijnen ze in een soort droomwereld. In contact grijp je dan volledig mis. Ze kunnen zich makkelijk verliezen in spirituele, kunstzinnige of wetenschappelijke verhandelingen. Hun energie zit vaak hoog en ze voelen dan weinig verbinding met hun lijf. Ze zijn liever toeschouwer dan deelnemer.

Oorsprong: Dit masker is ontstaan als baby, vaak bij een zware bevalling of te weinig nabijheid van moeder door vroeggeboorte(couveuse), postnatale depressie of een (emotioneel) niet (geheel) aanwezige moeder. Het raakt dus aan hele basale hechting en het veilig aankomen op aarde.

Taak: Ze hebben te leren in contact te blijven, op aarde terug te keren, ook als het spannend is. Contact met het lijf is de sleutel voor dit masker. Daarnaast moeten ze langzaam stapjes zetten in deelnemer worden in plaats van alleen toeschouwer, menselijke verbinding aan te gaan en te ontdekken dat er ook als mens plek voor hen is.

Eigen ervaring: Ik ken dit masker goed en zeker als ik me niet helemaal op mijn gemak voel, schiet ik hier snel in. Mijn lijf verstijft en wordt bewegingsloos, ik krijg een starende blik in mijn ogen. Ik voel mijn aandacht naar mijn kruin trekken en zit veelal in mijn hoofd. Ik ben afgesloten van mijn gevoel en mijn empathie en verlies elke menselijke behoefte uit het oog.

Voorbeelden: Luna Lovegood uit Harry Potter, Phoebe uit Friends, Sheldon uit Big Bang Theory.

De Orale Karakterstructuur

Dit is het masker van schijnbaar onbaatzuchtige vriendelijkheid. Mensen met dit masker zijn warm, vrijgevig en sociaal. Tegelijkertijd voel je soms een onderhuidse claim. In het vele geven zit een onuitgesproken verwachting dat je dat terugbetaald. Er zit veel paradoxaals in dit masker. Ze doen veel op eigen kracht en vragen moeilijk om hulp, terwijl hun diepste verlangen is om gedragen te worden. Ze cijferen zichzelf vaak weg én in dit wegcijferen nemen ze vaak juist veel ruimte in. Het is een moeilijk grijpbaar maar vooral goed voelbaar masker.

Oorsprong: Vroeg in hun geschiedenis hebben ze een groot tekort gekend in hele basale zaken als nabijheid, aandacht of voeding. Als de zorg er wel was, was het niet altijd duidelijk of de ouders iets kwamen halen of écht vrijelijk geven. Door dit tekort van vroeger ervaren ze een onvervulbaarheid in zichzelf. Hoeveel ze zichzelf ook vullen met eten, aandacht, social media en menselijk contact, het blijft leeg voelen.

Taak: Ze hebben te leren omgaan met hun onvervuldheid. Deze onvervuldheid is die van het kind en die is als volwassene niet met terugwerkende kracht te vullen. Tegelijk hebben ze te leren dat als volwassene hun behoeften vaak prima te vervullen zijn, als ze er om vragen. Uitreiken en hun behoeften uitspreken is iets wat mensen met dit masker moeten leren.

Eigen ervaring: Ik geef niet graag toe dat dit één van mijn voornaamste karakterstructuren is. Ik merk vaak in groepen dat ik druk bezig ben met of ik wel genoeg aandacht krijg, vooral van vrouwen. In een tantra-retraite voelde ik me eens best wel verstoken van vrouwelijk contact. Tegelijkertijd kreeg ik van twee anderen terug dat ik “voortdurend twee á drie vrouwen om me heen had”. De typische Orale paradox.

Voorbeelden: Ted uit How I met your Mother en Joey uit Friends.

De Symbiotische Karakterstructuur

Mensen met dit masker zijn allemansvrienden. Ze zijn lief en zorgzaam en hebben veel aandacht voor hun omgeving. In sociale context zijn ze in hun element en je zult nooit ruzie met ze krijgen. Als er binnen een groep tóch ruzie ontstaat, zijn zij de eersten die ertussen springen en het proberen te sussen.

Na een tijdje ga je vaak merken dat ze geen ruimte innemen. Ze zijn zo inschikkelijk en meegaand dat je bijna gaat twijfelen of ze überhaupt wel voorkeuren en behoeften hebben. Als je ze vraagt wat zij willen, zullen ze antwoorden met “ik weet het niet” of “beslis jij maar”.

Dit masker is zó met zijn aandacht bij de ander dat ze eigenlijk helemaal niet weet wie ze zelf is. Grenzen worden meestal pas voelbaar als ze kilometers overschreden zijn en het kan een heel ongemakkelijke ervaring voor hen zijn om stil te staan bij wat ze willen, want dat weten ze dus gewoon écht niet.

Oorsprong: Dit masker vindt zijn oorsprong vaak in een beschermend gezin. Ze hebben als kind niet genoeg bewegingsruimte gehad. Vaak vanuit oprechte liefde en zorg werd elke schram voorkomen en liepen ze dus zelden tegen hun grenzen aan. Daarmee konden ze hun autonomie niet ontdekken en is de natuurlijke symbiose van het hele jonge kind onvoldoende doorbroken. Het ‘ik’ is daardoor wat minder sterk ontwikkeld.

Taak: Ze hebben hun ‘ik’ alsnog te ontwikkelen. Ontdekken wat ze zelf leuk en vervelend vinden. Daarin hebben ze te verduren dat ze dat vaak gewoon niet weten. Zeker in contact moeten ze leren een gelijkwaardige gesprekspartner te worden, met wensen en grenzen. Daarmee riskeren ze soms in conflict te raken en uit verbinding te gaan, wat ze verschrikkelijk vinden.

Eigen ervaring: Ik ken het versmelten erg goed. Ik kan heel goed met mijn aandacht bij de ander zijn. Helemaal opgaan in iemand. Daarin zeg ik nog wel eens ja, om er later achter te komen dat ik helemaal geen zin heb. Ook heb ik de neiging eerst te vragen wat de ander wil, zodat ik mijn wens daarop kan afstemmen en niet te veel afwijk.

Voorbeelden: Rajesh uit Big Bang Theory.

De Psychopatische Karakterstructuur

Dit masker is charismatisch, humoristisch en verleidelijk. Ze krijgen enorm veel gedaan, zijn doelgericht en onverschrokken. Je zult maar weinig managers of ondernemers vinden die dit masker niet hebben. Het zijn ook de mensen die deze zes typeringen lezen en zichzelf hier niet in vinden passen. Hun masker uit zich in erboven staan en enige zwakte of kwetsbaarheid vermijden. Met hen gaat het altijd goed. Er is nooit een probleem en ze hebben zeker geen hulp nodig. Omdat ze hun eigen kwetsbaarheid niet (h)erkennen, hebben ze bij anderen daar vaak ook niet zo’n oog voor en kunnen nogal scherp en onafgestemd overkomen.

Oorsprong: De kern van dit masker is wantrouwen. Ze hebben vroeg geleerd dat ze niet op hun ouders kunnen vertrouwen. Ze stonden (te) vroeg op eigen benen. Hun ouders waren er niet (genoeg) om ze te beschermen als kleuter en moedigde ‘zelf doen’ iets te veel aan. Als je al niet op je ouders kan leunen, op wie dan wel?

Taak: De eerste stap is dat ze toegeven dat ook zij een innerlijk kind hebben waar zorg voor nodig is. Ze hebben te leren dat ze ook mogen leunen. Dat ze soms ook klein en kwetsbaar mogen zijn. Dat er iets ‘groter’ is dan zij. Ze moeten leren zich aan anderen toe te vertrouwen. Dat er ook een samen is.

Eigen ervaring: Zeker als ik een beetje gedissocieerd ben, kan ik lomp en hard uit de hoek komen. Ik ben dan eigenlijk geraakt maar erken dit niet en geef dan iemand anders een sneer. Het charismatische en verleidelijke (en daarin ook beetje onbenaderbaar) herken ik van mezelf niet heel erg, maar krijg ik wel regelmatig terug van anderen.

Voorbeelden: Chandler uit Friends, The Wolf of Wallstreet uit de gelijknamige film.

De Masochistische Karakterstructuur

Mensen met dit masker zijn onvermoeibare werkers en wereldverbeteraars. Ze zijn geïnteresseerd en zijn fijn om mee te praten en op te leunen. Tegelijkertijd krijg je niet helemaal hoogte van ze. Over hun diepste gedachten en gevoelens hoor je ze niet snel. Hoewel ze steeds een enorme last op hun schouders nemen en er, vaak zichtbaar, onder lijden, kunnen ze die last nooit neerzetten. Ze zijn er wel soms klagerig over. Ze zijn soms wat serieus en zwaar op de hand. Er is weinig ruimte voor humor en lichtheid. Hoewel het verlangen er natuurlijk is, is de lichte kant van het bestaan ergens ondragelijk voor ze.

Oorsprong: Vaak was er in hun geschiedenis een groot lijden. Een familielid wat getekend was door oorlog, misbruik of depressie. Er was vroeger niet echt plek om zich te uiten. Er was al zoveel zwaarte in hun systeem dat ze hun mond maar hielden en zichzelf wegcijferde. Aan alles is te voelen: “het gaat niet over mij”. Om die reden is er snel schuldgevoel als zíj wel gelukkig zijn.

Taak: Ze moeten leren om hun reddersrol los te laten. Te beseffen dat ze niet overal verantwoordelijk voor zijn, noch alles kunnen oplossen. Daarin moeten ze leren grenzen aangeven en nee zeggen. Ook alle onderdrukte emoties moeten een weg naar buiten vinden. Ze mogen ontdekken dat ook zij recht hebben op aandacht en zorg en de lichte kant van het leven ook mogen omarmen.

Eigen ervaring: Zelf ken ik dit masker wat minder. Ik ken wel dat dingen serieus kunnen zijn en mijn weerstand tegen oppervlakkigheid komt zeker voort uit dit masker. De redderrol ken ik ook, maar die komt bij mij meer uit het Orale masker.

Voorbeelden: Sam maar zeker ook Frodo uit The Lord of the Rings, Amelie, uit de film Fabuleux Destin d’Amelie Poulain.

De Rigide Karakterstructuur

Dit zijn de perfectionisten. Ze zijn te herkennen aan een vaak onberispelijk uiterlijk. De inrichting van hun huizen lijkt uit een designmagazine te komen. Ze hebben een duidelijk beeld van ‘hoe het hoort’ en ze lopen er voortdurend tegenaan dat zijzelf en de rest van de wereld niet aan hun eisen voldoen. Hun innerlijke criticus is heel sterk ontwikkeld.

Hoewel het vaak sociale en zorgzame mensen zijn, komen ze wat gereserveerd of soms zelfs arrogant over. Vaker wél dan niet is dit eigenlijk gemaskeerde verlegenheid of onzekerheid. Ze hebben een harnas ontwikkeld waar anderen (en zij zelf ook) maar moeilijk doorheen komen. Daarom blijven gesprekken vaak wat oppervlakkig of hypothetisch. Zeker als ze geraakt zijn, verstarren ze en worden ze ijzig en koel.

Oorsprong: Thuis lag er een nadruk op presteren en braaf zijn. Er was een duidelijk kader van grenzen en welk gedrag werd beloond en op welk gedrag je afwijzing kon verwachten. Het zijn vaak ook moederszonen en vadersdochters.

Taak: Ze hebben hun eigen imperfectie en ‘lelijkheid’ te omarmen en daarmee ook de imperfecties van anderen. In plaats van hun ivoren toren te beklimmen en vanuit daar aan te vallen of de verdwijnen, hebben ze het contact aan te gaan. Erkennen dat ze geraakt zijn en daarmee van hun voetstuk afkomen.

Eigen ervaring: Ik ben dit masker in mezelf de laatste tijd aan het ontdekken. Ik dacht dat ik hier tamelijk vrij van was, maar helaas. Ik heb een scherpe blik en zie snel of iets ‘klopt’. Tenminste, volgens mijn standaarden. Als ik vind dat iets niet klopt kan ik daar ook behoorlijk scherp over uit de hoek komen en vergeet dan soms dat mensen zich niet aan mijn standaarden hoeven te houden.

Voorbeeld: Hermelien/Hermione uit Harry Potter, Robin uit How I met your Mother, Monica uit Friends.